Polskie kompleksy – niższość

[…] Kompleks niższości Polaków polegał na tym, że sądziliśmy, iż bez własnego, niepodległego państwa lub beznadziejnych prób jego odbudowano z bronią w ręku przestaniemy być narodem. 

Długo, bo aż do roku 1864, nie potrafiliśmy sobie powiedzieć: nie posiadamy już więzi państwowej i nie mamy danych na to, żeby ją wkrótce odzyskać. 

Ale posiadamy więź narodową i nie ma najmniejszej obawy, żebyśmy ją zatracili, chyba, że sami doprowadzimy do samobójstwa, prowokując rozbiorców, by nas rozproszyli lub wytępili. Przeceniliśmy znaczenie siły zbrojnej, nie doceniliśmy znaczenia oświaty. 

Doświadczenia poszczególnych dzielnic wykazały, że nie powstania, lecz oświata i propaganda podtrzymywały ducha narodowego. 

Aleksander Bocheński, Dzieje głupoty w Polsce, Wydawnictwo CZYTELNIK, Warszawa 1988 s. 15